„საბოლოო ჯამში, მე ვაჭარბებ. მე ყოველთვის ვაზვიადებ“, – ასე თვლიდა დერიდა (Ferraris, 2007, p. 418). თუმცა, ამაში თავისთავად პრობლემური არაფერია. პირიქით, გაზვიადება შემოქმედების ტექნიკაა, გარკვეული ტიპის აზროვნების რადიკალიზაცია, საიდანაც შესაძლოა რაღაც ახალი დაიბადოს, ან რაღაც ძველი ახლებურად განიცადოს. მაგალითად, სწორედ გაზვიადების ხელოვნებას განსაზღვრავდა ეკო, როგორც ჰიუგოს ნაწარმოებების მთავარ ნიშანს. ჰიუგოს სტილი ჰიპერბოლაა, აღწერის რადიკალური განზომილება, სადაც აღწერა იმდენად გაზვიადებულია, რომ შეუძლებელია მკითხველამდე არ მიაღწიოს: შეუძლებელია კვაზიმოდომ მკითხველის სული არ შეძრას. ამ გზით ჰიუგო თავს იზღვევდა – აზვიადებდა, რადგან სათქმელი გაცვეთისგან, გაბანალურებისგან დაეხსნა. ამიტომაცაა, კვაზიმოდო ასე რადიკალურად „მახინჯი“ (ეკო, 2015). ამდენად, ჰიპერბოლა გარღვევის მცდელობაა: კრეატიულია, როგორც მძიმე როკი, რომელიც ხმას აზვიადებს; როგორც კარიკატურა, რომელიც სხეულს აზვიადებს; ან როგორც პორნო, რომელიც სექსს აზვიადებს.

თანამედროვე ქართული კინოც სიღატაკის გაზვიადებას ცდილობს. ესეც ჰიპერბოლაა, სადაც სოციალური პრობლემები მის უკიდურეს გამოვლინებაში რეპრეზენტირდებიან და ვიღებთ, „ღორს“ ან „ბესოს“. თანამედროვე ქართული კინოს ამ სტილს „ახალ ტალღასაც“ უწოდებენ (გაბელია, 2016).

თუმცა, რა არის ახალი ამ ტალღაში? ახერხებს კი ქართული კინო სოციალური უთანასწორობის რეპრეზენტაციას, როდესაც სიღარიბის ჰიპერბოლას გვთავაზობს? „ახალი ტალღის“ შეფასებისას ხომ არ ვაზვიადებთ? წინამდებარე ესსეში ამ კითხვებზე ვიმედიტირებთ.

ღატაკთა კუნძული

სანამ სხვა კითხვებს განვიხილავდეთ, აჯობებს ერთ კითხვაზეც ვიმეცადინოთ: შეიძლება კი საქართველოში სიღარიბის გაზვიადება? აქ ხომ ისედაც სიღარიბეა? აქ ხომ ნაგვის ურნებში ობიან ნამცხვრებს ეძებენ? აქ ხომ გვშია? – განა როგორ უნდა გააზვიადო სიღარიბე, როცა ის ისტორიამ, პოლიტიკამ, ეკონომიკამ ისედაც გაზვიადებული მოგვაწოდა?

სიღარიბე რომ ჩვენი ყოველდღიურობაა, თანამედროვე ქართულ კინოში ყოველთვის ჩანს – მაშინაც კი, როდესაც მთავარი თემა სიღარიბეს არ ეხება: სიღარიბე ფონად გასდევს „შემთხვევით პაემნებს“ ან „კრედიტის ლიმიტებს“, მაგრამ ეს ის სიღარიბეა, რომელსაც ტელევიზორებში, მედიაში, ქუჩაში ვხედავთ. ეს სოციალური ფონია, რომელიც ფილმში კონტექსტს ქმნის და არა – კინოს მთავარ ხაზს. როდესაც სიღარიბე ფონიდან წინა პლანზე წამოიწევა – ვიღებთ ჰიპერბოლას: „ბესოს“ ან „ღორს“, სადაც სიღარიბეა ერთადერთი რეალობა და მის მიღმა სხვა რეალობა თითქოს არც არსებობს. ამ ფილმებში სიღარიბე არაფერთან ქმნის კონტრასტს. შთაბეჭდილება იქმნება, რომ კამერა ღატაკთა კუნძულზე მუშაობს. ისეთ ტერიტორიას აღწერს, სადაც მდიდრების ადგილი არ არის: „ახალ ტალღაში“ მდიდარი მოკვეთილია, დამალულია, გამქრალია და რჩება შიშველი სიღატაკე – უიმედო და მარგინალური სივრცე.

აი, მაგალითად, როგორ აღწერს ბუხრიკიძე იმ სივრცეს, რაზეც „მე ვარ ბესო“ მოგვითხრობს: „რომც მოინდომოთ, მაინც ვერ იცნობთ, სად ხდება ფილმში მოქმედება. ალბათ, ეს არის რაღაც საშუალო ლტოლვილების დასახლებასა და დეკლასირებულ მუშათა კვარტალებს შორის“ (2014). ფილმში მოქმედების ადგილი ამოუცნობი სწორედ იმიტომაა, რომ ის გაზვიადებულია. მდიდრების მსგავსად ამოკვეთილია ყველა ის ნიშანი, რაც სოციალურ უთანასწორობაზე მიუთითებდა. ფილმი დაცლილია მდიდრული ელემენტებისგან, როგორც პირდაპირი ასევე მეტაფორული გაგებით. ბუხრიკიძე აგრძელებს:

„არავითარი დარგული სილამაზე, ან გარდასულ კინემატოგრაფიულ ლანდებთან ლაციცი. მოცახცახე ხელის კამერა ლამის ნეიტრალური სიმშვიდით დაყვება 15 წლის ბესოს… ბესოს სკოლაში წასვლა ეზარება, რეპერობაზე ოცნებობს და მეგობარ ბექასთან ერთად, გოგოებს ლუდზე ეპატიჟება. ჰყავს ჩერნობილის ატომურ სადგურზე დაინვალიდებული მამა, მარჩენალი დედა, რომელიც მთელი დღე ბაზარში ატარებს და ჰომოსექსუალი ძმა, რომელიც ცეკვის გაკვეთილებს ატარებს.“ (2014)

რეჟისორი სიმდიდრის ამპუტაციით არ კმაყოფილდება და სიღარიბის ჰიპერბოლიზაციას იმგვარად ცდილობს, რომ ჩაგრულობის სხვადასხვა ფორმას ერთმანეთზე ალაგებს – ქმნის სიღატაკის მრავალგანზომილებიან შრეებს, რასაც ინტერსექციურობას ეძახიან ხოლმე: განსაკუთრებული საჭიროებები, ჰომოსექსუალობა, დაბალი სოციალური კლასი, განათლების დაბალი დონე და მოცახცახე კამერა, რომელიც ამ ტრაგედიის დანახვაზე კანკალებს. აქ სიღატაკის ყველა ნიშანი ერთადაა. „ახალ ტალღაში“ კამერა და მონტაჟიც კი ღატაკია. მასში ისევე ნაკლებად აღწევენ დახვეწილი ფერები, ფერადი ფიქსელები, როგორც ღატაკის მაგიდაზე ავოკადო. ავოკადო ბურჟუაზიულია, ისევე როგორც – ტრადიციული „სილამაზე“. ამიტომაც, „ახალი ტალღა“ „მახინჯია“, როგორც კვაზიმოდო.

ბუხრიკიძე თვლის, რომ მარგინალიზებული ადგილების ფოკუსში მოქცევით, კრიზისისკენ აცახცახებული კამერის მიშვერით, რეჟისორი მივიწყებულ, დამალულ, დაფარულ „ფსკერს“ გვანახებს. ფსკერი – აი, რა არის სიღატაკის ჰიპერბოლა, სადაც „ახალი ტალღის“ კამერამ ჩაყვინთა.

ფსკერი კიდევ უფრო გაზვიადებულადაა ნაჩვენები ფილმში „ღორი“, რაც სავსეა „ცარიელი, ულამაზო, უინტერესო ხრიოკი პეიზაჟებით“ (გვახარია, 2019). ფილმში 20 წლის ბაჩანას ორი უსაქმური, მახო და რამო, დაატყვევებენ, რომლებიც მის ნაცვლად 300 ლარს ითხოვენ; ოჯახი კი გამტაცებლებს ბაჩანას ღორში გაცვლას სთავაზობ, რადგან იმდენად ღატაკები არიან, რომ 300 ლარიც არ მოეძებნებათ, შვილის სიცოცხლის დასახსნელად.

„ვინ არიან ეს ხალხი?“ კითხულობს გვახარია და თავადვე პასუხობს: „ამ კითხვებზე პასუხი ფილმში არაა. არის მხოლოდ ღარიბი გამოსახულება, კინოკამერა და 3 პერსონაჟი“, სადაც მოქმედება ვითარდება სახლში:

„სახლი, სადაც ბაჩანას ატყვევებენ, ძველი, უფუნქციო ნივთებით. მეტი არაფერი, საერთოდ არაფერი! როცა გამოსახულება ასეა განტვირთული, როცა არც მუსიკა ისმის და დიალოგებში გინების გარდა თითქმის არაფერია, რას აკეთებს მაყურებელი? აგერ, აკვირდება, როგორ აცვიათ მსახიობებს (კოსტიუმების და დამდგმელი მხატვრის, კახა ბერელიძის, ნამუშევარი განსაკუთრებით უნდა აღვნიშნოთ), აკვირდება ნახატებს სახლის ჩამოფხეკილ კედლებზე, აკვირდება პერსონაჟების ჟესტებს, მიმიკას. მე ასე ვიტყოდი – უყურებს კინოს! ძალიან კარგად მოფიქრებულ კინოს. (გვახარია, 2019)

ეს „ასკეტური“ კინო გვახარიასთვის რეალობაა. ის წერს: „რეალობა თუ გინდათ და ქართული სოფელი თუ გინდათ, აი ბატონო, ესაა რეალობა, ოღონდ რეალობა, რომელსაც აღბეჭდავს კინოკამერა, არასდროს არაა თავად რეალობის იდენტური – მაშინაც კი, როცა ავტორს ეს გააზრებული არა აქვს. კინოხელოვნება პოეზიაა“. (გვახარია, 2019) პოეზიას კი ჰიპერბოლა ყველაზე მეტად უყვარს, მაგრამ ჰიპერბოლა საშიშიცაა, რადგან შესაძლოა გაზვიადების პროექტი ჩავარდეს: პოეტიკის ნაცვლად, ნამუშევარი შესაძლოა პათეტიკური, რიტორიკული და ბანალური გამოვიდეს.

გვახარიას აზრით, „ბაჩანას დატყვევების მთელი ეს ისტორია ღარიბი ქვეყნის მხატვრული სახეა, ქვეყნისა, სადაც ადამიანებს, უბრალოდ, არა აქვთ რეალიზაციის საშუალება, თუნდაც სექსუალური რეალიზაციისა“. თავად კინოკრიტიკოსის შეფასებაც ჰიპერბოლაა, რადგან ყველამ კარგად ვიცით, რომ „ღორს“ მიღმა კიდევ ბევრი რეალობებია, რომლებიც ფილმში არ ჩანს: დიდი ჯიპები, ვილები, მსოფლიოს წამყვანი ბრენდები და ავანგარდული „გულაობის“ პრაქტიკები, სადაც სექსუალური რეალიზაცია ორგიებითა და ემანსიპაციის მცდელობებით თავის პიკს აღწევს. ეს „ახალ ტალღას“ არ აინტერესებს. მას შეუძლია სოფელზე ისე მოგვითხროს, რომ სოფლის მეურნეობაც კი არ ჩანდეს. აქ ძროხებსაც კი ძუძუ დაუშრათ. მაშ, როგორღაა ეს ქვეყნის სახე: გვახარიასგან განსხვავებით, ვფიქრობ, რომ „ღორი“ ქვეყნის სახე, ისევეა, როგორც იაფფასიანი კარიკატურა შეიძლება იყოს პორტრეტი.

ისმება კითხვა: რა არის „ახალი ტალღა“? სოციალური კინო თუ სოციალური კინოს კარიკატურა. ალბათ უფრო მეორე, რადგან სოციალური პრობლემები იმდენადაა გაზვიადებული, რომ ქმნის განცალკევებულ კუნძულს, ცალკე სამყაროს, რომელიც თითქოს არ იკვეთება სხვა სამყაროებთან: თითქოს არ სჭირდება კონტრასტი სიმდიდრესთან, სილამაზესთან, მშვენიერებასთან და რჩება მშრალი, უსახური, მდორე, ბინძური ელემენტებით გაჟღენთილი კინოკადრები. მსგავსი ტიპის კინო შესაძლებელია მართლა ყოფილიყო სოციალური კინო და „ქვეყნის სახე“ 90-იან წლებში, როდესაც სიღარიბე ერთადერთი რეალობა გახლდათ. თუმცა, დღეს, როცა სოციალური უთანასწორობა გაიზარდა, გამოჩნდნენ მდიდრები და ღარიბები, „ახალი ტალღა“ კვლავაც ტოტალურ სიღარიბეს მისჩერებია.

„ახალი ტალღა“ ძველ პარადიგმაში დარჩა, უბრალოდ, ნარკომანია სიღატაკემ ჩაანაცვლა: დანგრეულმა შენობებმა, კოროზია შეპარულმა რკინიგზის სადგურებმა, ჯართმა და ღორმა. ამ კუთხით, „ახალ ტალღაში“ ახალი არაფერია. ეს არაა დერიდას ან ჰიუგოს ჰიპერბოლა, რომელიც ბანალობას ებრძვის. პირიქით, ეს ბანალური ჰიპერბოლაა, რომელიც ვერ ახერხებს აღწეროს კონტრასტები სიმდიდრესა და სიღარიბეს, სიმახინჯესა და მშვენიერებას, მადლსა და წყევლას შორის. ამიტომაც, დაიმალა ქართულ კინოში „მდიდარი“, რადგან „ღარიბმა“ რეჟისორებმა ჯერ კიდევ არ იციან, როგორ შეიძლება სიმდიდრეზე, სიჭარბეზე, სიუხვეზე კინოს გადაღება, როგორ შეიძლება სოციალური უთანასწორობის გამოკვეთა. ამიტომაც, ისინი აჭარბებენ სიღარიბეს და ამიტომაც გაღატაკდა ქართული კინო

 

გამოყენებული ლიტერატურა

Ferraris, M. (2007). The philosopher-son. The

European Legacy, Toward New Paradigms. 12(4),

409-418. doi:10.1080/10848770701396189

ბუხრიკიძე, დ. (2014) მე ვარ ბესო… და

გეტყვით, რაც გვიქნესო. ლიბერალი

გაბელია, ა. (2016). ახალი ტალღა. ლიბერალი

გვახარია, გ. (2019) სიღარიბის მადლი. რადიო

თავისუფლება.

ეკო, უ. (2015). ჰიუგო, helas! სიჭარბის პოეტიკა.

მტრის ხატის შექმნა. დიოგენე.